Hoe we onszelf beschermen

Het Karakter

Het karakter is het geheel aan je persoonlijkheidskenmerken die zowel aangeboren als aangeleerd zijn. Het is dus een samenspel van innerlijke kenmerken en de invloed van je omgeving. Ook opvoeding speelt dus een belangrijke rol in het ontwikkelen van het karakter.

De Karakterstructuren

Karakterstructuren zijn fysieke en psychologische kenmerken die ontstaan door onze vroegste levenservaringen. Ze worden gevormd als reactie op de manier waarop er wordt omgegaan met cruciale behoeften als erkenning, veiligheid en autonomie. Karakterstructuren worden overlevingsmechanismen - manieren om om te gaan met moeilijke situaties. We dragen ze ons hele leven onbewust mee. Afhankelijk van hoe ze ontwikkelen houden ze bepaalde belemmerende factoren in. We ontwikkelen allemaal in meer of mindere maten verschillende tot wel alle karakterstructuren. Dus het is volkomen normaal dat je je hieronder in verschillende structuren herkent.

Lichaam en Geest als één

Wilhelm Reich, een Oostenrijks-Amerikaanse psychiater, geloofde sterk in de verbinding tussen lichaam en geest. Hij benadrukte dat emoties niet alleen in onze gedachten plaatsvinden, maar ook in ons lichaam, door een opeenstapeling van energetische lading. Deze perceptie vormt de basis van de karakterstructuren: vaste patronen van fysieke en psychologische kenmerken die ontstaan ​​door onze vroegste levenservaringen.

De Zes Primaire Karakterstructuren

Reich en Lowen identificeerden zes primaire karakterstructuren, elk met z'n eigen kenmerken. Van de schizoïde structuur, gekenmerkt door dissociatie en afstandelijkheid, tot de rigide structuur, gekenmerkt door perfectionisme en afstand, bieden deze structuren inzicht in hoe we omgaan met onze behoeften en relaties.

Het is belangrijk op te merken dat de leeftijdsfasen die gekoppeld zijn aan de karakterstructuren, relatief zijn. Ieder individu ontwikkelt zich op zijn eigen tempo en manier. Iedere persoon reageert anders op ontwikkelingservaringen. Ook kunnen meerdere karakterstructuren tegelijkertijd aanwezig zijn bij een persoon, afhankelijk van hun levenservaringen en psychologische ontwikkeling.

De Schizoïde Karakterstructuur: de overlever

Periode: van halverwege de zwangerschap tot 6 maanden oud

Behoefte: Onze allereerste behoefte is veiligheid. Als niet aan deze behoefte wordt voldaan, is het moeilijk om in de wereld te aarden. Je vindt je plaats niet. Dit leidt tot een innerlijke splitsing. Het woord 'schizoïde' komt van het Oudgriekse 'schisis', wat splitsing betekent.

Taak als volwassene: Verbind met jezelf. Voel wat er te voelen is in je lichaam. Connecteer met anderen vanuit gronding in jezelf.

Als je een schizoïde karakterstructuur hebt, zet je jezelf gemakkelijk buiten de groep. Drukke groepen overweldigen je. Je houdt van ruimte. Dat komt omdat je het moeilijk vindt om bij jezelf te blijven en daardoor word je als het ware opgeslorpt door anderen.

In je vroege jaren heb je mogelijk basisbehoeften zoals veiligheid en geborgenheid gemist. Als baby had je echter weinig controle over deze omstandigheden. Om hiermee om te gaan, heb je je waarschijnlijk teruggetrokken, weg van je gevoelens en emoties, naar je hoofd, want dan kan je niet voelen - dit heet dissociatie.

Ook in je latere leven ben je vaak afwezig. Soms raak je verloren in je intellect en heb je de neiging om je anders voor te doen dan je werkelijk bent, wat je enigszins ongrijpbaar maakt voor anderen.

Fysieke kenmerken die horen bij de schizoïde karakterstructuur zijn onder andere een stijf en hoekig lichaam; het lijkt alsof de verschillende lichaamsdelen niet goed bij elkaar passen. Als iemand je in de ogen kijkt, kan die een afwezige en zoekende blik zien.

De Orale Karakterstructuur: de onverzadigbare

Periode: 6 maanden - 2 jaar

Behoefte: Naast het gevoel van veiligheid en geborgenheid zijn je belangrijkste behoeften fysieke en emotionele voeding en bevrediging. Wanneer je niet voldoende 'voeding' (eten, liefde, verzorging) krijgt, internaliseer je een gevoel van 'tekort', waardoor je de neiging hebt om krampachtig vast te houden aan alles wat je denkt nodig te hebben.

Taak als volwassene: Vind 'voeding' in jezelf en word emotioneel volwassen: leer op je eigen benen te staan.

Als je een orale karakterstructuur hebt, ben je vaak erg goed in het waarnemen van de behoeften van anderen. Je staat voor de anderen en zorgt als vanzelf voor hen. Jouw kernovertuiging is: 'als ik geef, mag ik bestaan'.

Tegelijkertijd voel je jezelf ook vaak een slachtoffer. Dat uit zich mogelijks in verlatingsangst en een grote nood aan bevestiging. Je vindt het moeilijk om op je eigen benen te staan.

Jij hebt als kind een tekort gevoeld. Jouw kernovertuiging werd: 'er is niet genoeg voor mij'. Om dit tekort te compenseren, geef je zelf vaak overmatig. Je hoopt zo de leegte in jezelf te vullen én dat je ook zal ontvangen van de ander. Je hebt dus wat we noemen 'een verborgen agenda', want je geeft niet vrijblijvend.

Fysieke kenmerken die horen bij de orale karakterstructuur zijn onder andere: een zwak spierstelsel, een vragende en smekende blik in de ogen, oppervlakkige ademhaling, een breed onderlichaam en smal bovenlichaam. Spanningen in het bekken, de onderrug, nek en schouders.

De Symbiotische Karakterstructuur: de versmelter

Periode: 2 - 4 jaar

Behoefte: In de buik van je moeder ontstaat de eerste symbiose (versmelting). Je bent als het ware één met je moeder. Je bent compleet verbonden met haar. Naarmate je ouder wordt, ga je zelf de wereld exploreren. Om te kunnen exploreren heb je een gevoel van vertrouwen en veiligheid nodig. Je wil immers kunnen terugkeren naar jouw veilige basis. Wanneer je ervaart dat die veilige basis niet beschikbaar is, ervaar je een leegte. Je zal die leegte invullen als: "Ik ben alleen veilig als ik dicht bij mama blijf."

Taak als volwassene: Herken en erken jouw grenzen. Ga in relatie met anderen, met behoud van je eigen identiteit. Geef jezelf vorm, los van de ander.

In groep ben jij 'de lijm', de verzoener, de verbinder. Je bent er graag voor anderen, maar je bent het liefst op de achtergrond aanwezig. Écht kiezen vind je moeilijk. Je laat jouw antwoord liever afhangen van de keuze van anderen. Voor jou is het belangrijk om verbonden te zijn met anderen. Ook als je daarmee een stukje van jezelf verloochent.

Je ervaart een leegte, diep in jezelf. Die leegte wil je vullen, door lief, vriendelijk, behulpzaam ervaren te worden. Alleen dan heb je het idee dat mensen bij jou zullen blijven. Hechte, intense relaties geven jou het gevoel veilig en compleet te zijn. Dat kan voor anderen als 'te dicht' of 'claimend' ervaren worden. Jouw kernovertuiging is: "Ik heb anderen nodig om compleet te zijn."

Tijd alleen doorbrengen, vind je moeilijk. Wanneer je partner onbeschikbaar is, word je angstig. Je vindt het belangrijk dat je partner tevreden is en cijfert jezelf daar voor weg. Negatieve emoties houd je voor jezelf, vanuit de angst om afgewezen te worden.

De kern van de symbiotische karakterstructuur omvat een diepgewortelde angst voor afwijzing en een sterk verlangen naar onvoorwaardelijke verbondenheid en nabijheid.

De Psychopathische Karakterstructuur: de wantrouwige

Periode: 2 - 4 jaar

Behoefte: In deze periode verlang je ernaar om zelfstandig te zijn. Als kleuter wil je grenzen verkennen en weer veilig 'thuis komen' wanneer dat nodig is. Als je ervaren hebt dat het niet mogelijk was om terug te keren naar een veilige basis, ontwikkel je de neiging om je groter voor te doen dan je bent. Dit is als compensatie voor het gebrek aan veiligheid en vertrouwen in anderen.

Taak als volwassene: Ontwikkel vertrouwen in anderen, in de wereld en in jezelf.

Als je een psychopathische karakterstructuur hebt, neem je vaak de rol van informeel leider op je in groepen. Je bent gericht op actie, eerder dominant en neemt graag beslissingen. Risico's schrikken je niet af, en fouten zie je als leermomenten. Je maakt jezelf groot en sterk: 'Ik zal het wel doen.' Dat komt omdat je al snel verantwoordelijkheden moest dragen, die nog te zwaar voor jou waren.

Echter, je focus op taken kan ten koste gaan van je relaties, zowel die met jezelf als met anderen. Je bent in mindere mate bezig met de gevoelens van anderen. Jouw zelfverzekerde houding kan intimiderend overkomen voor anderen. Diep van binnen voel je je veel kleiner dan je laat zien. Daar schuilt de angst dat je 'ontmaskerd' wordt en dat anderen je pijnen zullen zien. Dit individualisme heb je gecreëerd omdat een veilig vangnet ontbrak in jouw kindertijd.

Fysieke kenmerken van de psychopathische karakterstructuur zijn onder andere stijve benen, instabiele enkels, blokkades in de hals, nek en schouders, een hoge ademhaling, een opgeblazen lichaam en een dwingende, wantrouwende blik.

De Masochistische Karakterstructuur: de opofferende

Periode: 2- 4 jaar

Behoefte: Na het ontdekken van je eigen zelfstandigheid, verlang je naar controle over je eigen lichaam en leven. Je wil zélf beslissen over wat er in je lijf komt (zoals eten) en uit je lijf gaat (zoals naar de wc gaan). Als deze autonomie te veel wordt beperkt, verlies je het vermogen tot zelfexpressie en belemmerd dit de ontwikkeling van jouw eigen wil. Op deze manier leer je dat de behoeften van anderen belangrijker zijn dan de jouwe.

Taak als volwassene: Vind balans tussen zorgen voor anderen en zorgen voor jezelf. Leef je leven zonder je daarover schuldig te voelen.

Vanuit deze structuur is er vaak een sterke verbondenheid met lijden, omdat je de wereld hebt leren kennen als een plaats waar veel lijden is. Iemand met deze karakterstructuur draagt veel zwaarte met zich mee.

In groepen ben jij vaak degene die wacht tot diepgaande thema's worden besproken en mensen worden vaak aangetrokken tot jou om hun zorgen te delen. Je draagt anderen graag en je onderzoekt graag de diepere betekenis van wat er speelt. Je bent gevoelig voor het leed van anderen en voelt je er sterk bij betrokken. Je bent steeds op zoek naar diepgang, wat kan leiden tot emotionele zwaarte. Je voelt je snel schuldig als je plezier hebt, omdat je gelooft dat er zoveel leed in de wereld is: 'Het mag mij niet beter gaan.'

Waarschijnlijk heb je als kind veel zwaarte ervaren in je omgeving. Je bent je gaan afsplitsen van je eigen licht en hebt je woede opgekropt. Je voelt je lusteloos en vindt het moeilijk om nee te zeggen. Als kind werd je vaak niet serieus genomen. Een uitdaging is om je ingehouden woede te uiten en jezelf toe te staan te genieten, zelfs als er leed is. Je hoeft je niet schuldig te voelen over je eigen geluk.

Fysieke kenmerken van een masochistische karakterstructuur zijn onder andere sterke, stramme benen en voeten, een fors lichaam met een ingetrokken hoofd, een onschuldige, naïeve blik in de ogen, een aangespannen anus, moeite met ademen in de buik en spijsverteringsproblemen.

De Rigide karakterstructuur: de afstandelijke

Periode: 4 - 7 jaar

Behoefte: Tijdens deze periode verlang je naar volledige erkenning van je identiteit als jongen of meisje. Een gebrek hieraan kan diepe kwetsingen veroorzaken op het niveau van je identiteit, waardoor je je terugtrekt uit het leven.

Taak als volwassene: Durf jezelf te ontplooien in relaties, zowel op het gebied van intimiteit als seksualiteit.

Met een rigide karakterstructuur is de uitdaging om voorbij de oppervlakte te gaan en de essentie te ontdekken. Jouw authentieke zelve is voldoende in deze wereld. Je hoeft je niet beter voor te doen om liefde te ontvangen. Het is aan jou om jezelf open te stellen en te genieten van echte intimiteit.

Je hebt een scherp oog voor schoonheid en ziet de potentie van ruimtes en omgevingen. Als een ware prins of prinses wil je ervoor zorgen dat alles er perfect uitziet. Echter, in je focus op uiterlijkheden, vergeet je soms de essentie en de diepere intentie achter al die schoonheid. Hierdoor kun je minder warm en hartelijk overkomen dan je in werkelijkheid bent.

De focus op esthetiek komt mogelijk voort uit pijn die je al op jonge leeftijd hebt ervaren, vooral als je liefde niet werd ontvangen van je ouders of andere primaire verzorgers. Deze vroege afwijzing heeft diepe kwetsingen veroorzaakt, wat kan resulteren in een masker van afstandelijkheid en perfectie. Je koestert de illusie dat als je alles perfect doet, je niet meer afgewezen zult worden.

Je bent vastberaden om afwijzing te vermijden door perfect te zijn, plannen te maken, procedures te ontwikkelen, te concurreren en ambitieus te zijn. Tegelijkertijd ervaar je moeite met intimiteit en worstel je met de angst om niet aan de verwachtingen van anderen te voldoen.

Fysieke kenmerken van iemand met een rigide karakterstructuur omvatten een rank lichaam, sierlijke bewegingen, een gevoelige huid, spanning in de buitenste spierlagen, een rechte rug, een gespannen ademhaling en heldere maar harde ogen.

Karakterstructuren als tool voor heling en transformatie

Karakterstructuren geven waardevolle inzichten in gedragspatronen. Ze kaderen waarom iemand handelt of reageert zoals die dat doet. Karakterstructuren horen bij ons. Ze hoeven niet weg. Inzicht in deze verschillende maskers kan jou handvaten geven voor de moeilijkheden waartegen je botst. Ze kaderen waarom bepaald gedrag aanwezig is. Wanneer je ze als heel belemmerd ervaart is het helpend om naar het onderliggende tekort te gaan kijken. Via deze ingesteldheid gebruik ik de karakterstructuren in mijn coachingspraktijk.

Het Pad van Persoonlijke Groei

Hoe diep deze structuren ook geworteld mogen zijn, er is altijd ruimte voor groei. Lichaamsgerichte therapie biedt een weg naar heling en zelfontplooiing. Door je bewust te worden van je fysieke spanningen en blokkades, kan je de vastzittende energieën loslaten en weer in contact komen met je authentieke zelf. Met deze kennis leer je jezelf en anderen beter te begrijpen.